Μητρότητα και παιδικότητα, είναι τα διαχρονικά σύμβολα της προοπτικής της ανθρωπότητας, αλλά και βασικοί δείκτες του εξανθρωπισμού ή/και της κτηνωδίας της.
Η λατρευτική εξιδανικευμένη απεικόνιση της βρεφοκρατούσας θεομήτορος στο επέκεινα, είναι η φαντασιακή αντεστραμμένη υποστασιοποίηση και υπεραναπλήρωση της απάνθρωπης φρίκης που επιφυλάσσει στην μητρότητα και στην παιδικότητα η κτηνωδία της εκμετάλλευσης και της αλλοτρίωσης.
Όπου υπαρκτές φυσικές και κοινωνικές δυνάμεις, πράγματα, σχέσεις και διαδικασίες κάνουν τον βίο αβίωτο, τον φόβο, τον πόνο, την ωδίνη – κανονικότητα η θρησκεία γίνεται «…το καθολικό θεμέλιο της παραμυθίας του και της δικαίωσής του. Μετατρέπει σε φαντασιακή πραγματικότητα την ανθρώπινη ουσία, διότι η ανθρώπινη ουσία δεν διαθέτει αληθινή πραγματικότητα… Η θρησκευτική ένδεια είναι ταυτοχρόνως έκφραση της πραγματικής ένδειας και διαμαρτυρία εναντίον αυτής της πραγματικής ένδειας. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεσμένου, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, όπως είναι και το πνεύμα μιας άψυχης τάξης πραγμάτων. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Η υπέρβαση της θρησκείας ως απατηλής ευτυχίας του λαού συνιστά την απαίτηση της πραγματικής του ευτυχίας. Η απαίτηση της απόρριψης των αυταπατών περί της θέσεώς του, συνιστά απαίτηση της απόρριψης μιας τέτοιας κατάστασης, η οποία έχει ανάγκη από αυταπάτες. Η κριτική της θρησκείας είναι συνεπώς εν σπέρματι η κριτική εκείνης της κοιλάδας των δακρύων, το φωτοστέφανο της οποίας αποτελεί η θρησκεία» (Μαρξ, Κριτική της εγελιανής… σ. 414-415, ελληνική έκδ. σ. 17-18).
Το ανόητο και η φρίκη του εντεύθεν κόσμου οδηγούν στην νοηματοδότηση ενός επέκεινα κόσμου καθαρών και άσπιλων αφηρημένων αξιών, προτύπων και ιδεωδών, μέσω του οποίου, ο άνθρωπος προσπαθεί να θεωρήσει τον εντεύθεν κόσμο ώστε να τον καταστήσει βιώσιμο. Συχνά όμως αυτό το επέκεινα, μέσω αλλεπάλληλων ματαιώσεων, γίνεται μηδέν και το μόνο περιεχόμενο του βιώματος γίνεται η απόγνωση, η αγελαία προσφυγή σε “εναλλακτικές” ατομικές ταυτότητες, σε ομάδες διαχείρισης αυτής της απόγνωσης ως ανυπέρβλητης κανονικότητας, ή/και διαχείρισης της διαμαρτυρίας έναντι αυτής της “κανονικότητας”… Εδώ η σύγχρονη θρησκευτική ανάγκη και ορισμένες κατευθύνσεις-πρότυπα του “μεταμοντέρνου” συναντώνται, με κοινά σημεία αναφοράς την απουσία συνάφειας του περιεχομένου, την αυθαιρεσία του υποκειμενισμού και το άμορφο των αισθητηριακών ισοδυνάμων τους.
Σε αυτή τη βάση ανακύπτουν ιδεολογικοπολιτικές κατευθύνσεις “νοηματοδότησης” του ανόητου διά της προσφυγής στον ουτοπικό αρνητισμό.
Η «αφηρημένη καθολικότητα», δεν αφορά αποκλειστικά τα θρησκευτικά πρότυπα. Η μονομερής άρνηση ορισμένης πραγματικότητας, χωρίς πρακτική θετική διέξοδο-άρση αυτής της πραγματικότητας, αποκτά στοιχεία θρησκευτικού τύπου μεταφυσικής. Το πρόβλημα δεν έγκειται στις υποκειμενικές προθέσεις του ανθρώπου υπέρ ή κατά της κυρίαρχης τάξης πραγμάτων και σε ενδεχόμενη δυνατότητα αντιστροφής της κυρίαρχης κλίμακας αξιών. Η τελευταία συνιστά απλώς ένδειξη θεωρητικού και στρατηγικού ελλείμματος, αδυναμίας θετικής διεξόδου από τα αδιέξοδα της συγκυρίας, και ως εκ τούτου, αξιακού ετεροπροσδιορισμού (έστω και αποφατικού τύπου) από την κυρίαρχη κλίμακα αξιών. Στο παράδειγμα της θρησκείας είναι καταφανές το αλληλένδετο και τελικά, η ταύτιση της απόλυτης άρνησης και της απόλυτης κατάφασης του εντεύθεν κόσμου, πρακτικό ισοδύναμο της οποίας είναι τελικά η απολογητική στάση και η αποδοχή της κυρίαρχης τάξης πραγμάτων ως έχει.
Η αναζήτηση διεξόδου από τα αδιέξοδα της καθημερινότητας στην αφηρημένη δεοντολογία των υποστασιοποιημένων αξιών, καθιστά τον άνθρωπο δέσμιο αυτής της καθημερινότητας, παρέχοντάς του μια ψευδαίσθηση υπέρβασής της, τη στιγμή που υπονομεύονται εκείνες οι μορφές ανάπτυξης του ανθρώπου που μπορούν να τον άρουν υπεράνω του επιμέρους. Έτσι συγκροτείται η αξιολογική διάσταση της ουτοπικής συνείδησης, στο πλαίσιο της οποίας ενυπάρχει σε διάφορους βαθμούς και με ποικίλες λανθάνουσες μορφές το θρησκευτικό στοιχείο. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις περιπτώσεις φετιχοποίησης, απολυτοποίησης και θεοποίησης πλευρών της ανθρώπινης δημιουργίας και των αποτελεσμάτων της (της επιστήμης, της τεχνολογίας, της τέχνης, πολιτικών φορέων και ιδεολογιών, θεσμών, κ.ο.κ.).
Αυτός ο επέκεινα κόσμος “καθαρών και άσπιλων αφηρημένων αξιών”, προτύπων και ιδεωδών, μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει μια “παραδείσια” εκδοχή σοσιαλισμού-κομμουνισμού, ως διά μαγείας ακαριαία εφικτού (σε μια διαδικασία δίχως νομοτελή στάδια, μέσα, τρόπους, κλιμάκωση της δραστηριότητας του υποκειμένου) χάρη στην “σωστή γραμμή”, μια “καθαρή στρατηγική”, μεταφυσικά αποκομμένη από κάθε τακτική, ένα σοσιαλισμό-κομμουνισμό ακίνητο, μη αντιφατικό, αμόλυντο και άσπιλο από κάθε ίχνος εμπορευματικών και χρηματικών σχέσεων (οι οποίες με αστικό τρόπο, συλλήβδην ταυτίζονται επίσης μεταφυσικά με τον καπιταλισμό)…
Συχνά όμως αυτό το επέκεινα, μέσω αλλεπάλληλων ματαιώσεων, γίνεται μηδέν και το μόνο περιεχόμενο του βιώματος γίνεται η απόγνωση, ή/και η κομφορμιστική υποταγή στην κυριαρχία του κεφαλαίου ως μονόδρομος…
Η θρησκεία ως συνειδητοποίηση της αλλοτρίωσης στο πλαίσιο και με τους όρους της αλλοτρίωσης, συνιστά μαζικό και διαχρονικό εγχείρημα φαντασιακής «υπέρβασης» αυτής της αλλοτρίωσης, που πραγματώνεται και με όρους μαζικής ψυχοθεραπείας. Είναι λοιπόν μορφή συλλογικής αυτοσυνείδησης σε συνθήκες μετασχηματισμού και διάλυσης της κοινότητας, στις οποίες δεν υπάρχει ακόμα η αυθεντική συλλογικότητα που απαρτίζεται από ολόπλευρα αναπτυσσόμενες προσωπικότητες, παρέχοντας στον άνθρωπο φαντασιακά ερείσματα, και πρότυπα-υποκατάστατα αυθεντικής ανθρωπιάς, συλλογικότητας και προσωπικότητας.
Στις σημερινές συνθήκες, η όποια αυθόρμητη προσφυγή των ανθρώπων που αναζητούν ερείσματα στη θρησκεία, ως άμεσα αντιληπτή, αρχέγονη και παραδοσιακά διαθέσιμη πηγή ταυτότητας, θα πρέπει να εκληφθεί ως σύμπτωμα ελλείμματος και ανεπάρκειας αυθεντικά επαναστατικού και επιστημονικά θεμελιωμένου συνειδέναι, αλλά και αντίστοιχης συλλογικότητας, οργάνωσης και πρακτικής του επαναστατικού κινήματος. Όσο αυτό το έλλειμμα και η ανεπάρκεια διαιωνίζονται, ελλοχεύουν κίνδυνοι εκ προοιμίου εγκλωβισμού και χειραγώγησης των διαθέσεων αντίστασης και πάλης, σε λογικές «συλλογικών εγωισμών», με ψευδοσυλλογικότητες – φενάκες (όπως π.χ. η αναζήτηση «ομόδοξων», «αδελφών» και «ανάδελφων») που συγκαλύπτουν και εξυπηρετούν τη διατήρηση των ουσιωδών αντιφάσεων της κοινωνίας.
Ο επανασταάτης που έχει διαγνώσει επιστημονικά, που συνειδητοποιεί τον ιστορικό χαρακτήρα και τις κοινωνικο-ψυχολογικές λειτουργίες της θρησκείας, αναπτύσσει μεν με συνέπεια αγωνιστική στάση έναντι κάθε μορφής σκοταδισμού, χωρίς ωστόσο να υιοθετεί τον στείρο αρνητισμό του αθεϊσμού, που έλκει την καταγωγή του από την ανερχόμενη στην ιστορική αρένα αστική τάξη. Ο τελευταίος, ως γέννημα του διαφωτισμού και του αγώνα κατά του καθεστώτος κυριαρχίας της θρησκείας (κατά της φεουδαρχίας και των καταλοίπων της), φέρει ανεξίτηλο το στίγμα της απλής, στείρας, αντιδιαλεκτικής απόρριψης-άρνησης της θρησκείας. Ως εκ τούτου, ετεροπροσδιορίζεται έναντι της θρησκείας, ορίζεται δηλαδή μέσω αυτού, την άρνηση του οποίου συνιστά. Ωστόσο, παρά τις διαφωτιστικές αυταπάτες, η θρησκεία δεν αντιμετωπίζεται με χλεύη προς τον δύστυχο θρησκευόμενο και την απελπισία του, δεν ακυρώνεται με λογικά επιχειρήματα, ούτε καταργείται με διατάγματα. «Αίρεται» διαλεκτικά όταν και εφ’ όσον η ανθρωπότητα θα απαλλαγεί από τις σχέσεις εκείνες που γεννούν και αναπαράγουν την θρησκευτική ανάγκη και το θρησκευτικό βίωμα στην καθημερινότητα των ανθρώπων.
Εκείνο που χρειάζεται λοιπόν, δεν είναι ένας «ιερός πόλεμος» κατά της όποιας θρησκείας και των φορέων της, αλλά ο αγώνας για την απαλλαγή της ανθρωπότητας από εκείνες τις σχέσεις που γεννούν τη θρησκεία, από κάθε μορφής εκμετάλλευση, αλλοτρίωση και καταπίεση, ο αγώνας για μια κοινωνία, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η ολόπλευρη ανάπτυξη των δημιουργικών ικανοτήτων του καθενός, στην αυθεντική πανανθρώπινη συλλογικότητα (βλ. Μαρξ 1978 και Βαζιούλιν 2013). Ο αγώνας αυτός, που χαράζει την πραγματική προοπτική διεξόδου από τα αδιέξοδα της κοινωνίας, θα απεμπλέκει τους ανθρώπους από τις φενάκες παρηγορίας/καταφυγής σε εκδοχές των φαντασιακών μεταφυσικών κόσμων του επέκεινα.
Ωστόσο, ο αγώνας αυτός προϋποθέτει μια στάση ζωής, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η κατανόηση και ο σεβασμός στη θρησκευτική ανάγκη και στα αντίστοιχα βιώματα των ανθρώπων. Παραφράζοντας την εύστοχη μεταφορά του Λένιν από τα «φιλοσοφικά τετράδια», θα μπορούσαμε να πούμε ότι η θρησκεία είναι αδιαμφισβήτητα ένα άγονο άνθος στο δένδρο του υπό διαμόρφωση πολιτισμού. Άγονο άνθος – στο βαθμό που αποτελούσε (και υπό ορισμένους όρους εξακολουθεί να αποτελεί για κάποιους) τη μοναδική και απαρέγκλιτη διέξοδο για την ανθρώπινη δημιουργικότητα και συλλογικότητα. Άγονο άνθος – εφ’ όσον αποτελεί ψευδαίσθηση διεξόδου και τελικά υπονόμευση της αυθεντικής δημιουργικότητας και συλλογικότητας.
Επομένως, στα θρησκευτικά βιώματα, δεν ενυπάρχουν μόνο φενάκες και ιδιοτελείς σκοπιμότητες, αλλά και στοιχεία προσδοκίας ανθρωπισμού, φιλαλληλίας και βιωματικής συλλογικότητας σε λανθάνουσα μορφή. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία οφείλει να επανανοηματοδοτήσει σε ορθολογική και επιστημονικά θεμελιωμένη βάση η προοπτική του αγώνα, η καλλιέργεια δρόμων με προοπτική (Μακάρενκο, σ. 199).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Mαρξ Κ., Ένγκελς Φ. Η αγία Οικογένεια, κεφ. 5ο , υποκεφ. 2ο: «Το μυστικό της θεωρησιακής κατασκευής». ρωσ.έκδ. Έργα: τ. 2.
Riesman D. The lonely crowd: a study of the changing American character. New York, 1950, ελλην. Έκδ. Νταίηβιντ Ρήσμαν, Το μοναχικό πλήθος, μετάφραση: Βασίλης Τομανάς. Αθήνα, Νησίδες, 2001
Βαζιούλιν Β.Α. Η λογική της ιστορίας. Ζητήματα θεωρίας και μεθοδολογίας. Αθήνα, ΚΨΜ, 2013.
Μακάρενκο Α. Σ., Για τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας, ρωσ.έκδ. Μόσχα 1951.
Μαρξ Κ. Κριτική της εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου, στο: Mαρξ Κ. – Ενγκελς Φ. Έργα, ρωσ.έκδ. τ. 1. Στην ελληνική βλ. και μετ. Μπ. Λυκούδη, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1978.
Μαρξ Κ., Ένγκελς Φ. Η γερμανική ιδεολογία, μετ. Φιλίνη Κ. Gutenberg, τ. Α.
Μαρξ Κ., Ένγκελς Φ. Μανιφέστο το Κομμουνιστικού Κόμματος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα. χ.χ.
Μαρξ Κ., Θεωρίες της υπεραξίας, μέρος ΙΙΙ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα. χ.χ.
Μαρξ Κ., Το κεφάλαιο, τόμος 1ος , Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα. χ.χ.
