Τι δεν πάει καλά με τον σύγχρονο φεμινισμό;
7 Δεκεμβρίου 2022
Κατ’ αρχάς, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, πρέπει να σημειωθεί ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος φεμινισμός δεν είναι καθόλου φανταστικά. Το πρόβλημα της καταπίεσης και, ευρύτερα, της ευαλωτότητας των γυναικών στην καπιταλιστική κοινωνία είναι υπαρκτό, και δεν είναι σπάνιο το γεγονός ότι η πραγματική περιγραφή της καταπίεσης μπορεί να δοθεί σωστά από τις φεμινίστριες. Πιο συγκεκριμένα, μπορούν να συγκεντρώσουν πολύτιμες πραγματικές πληροφορίες, αλλά αυτό δεν αίρει το πρόβλημα της αποτίμησης του φεμινισμού ως ιδεολογίας.
Σε αυτό το άρθρο, θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί ο φεμινισμός είχε μια τόσο σκανδαλώδη φήμη στην πρώην Σοβιετική Ένωση και γιατί οι περισσότερες γυναίκες, ακόμη και όταν μιλούν για γυναικεία θέματα, διαχωρίζουν προκλητικά τη θέση τους από τον φεμινισμό. Και αν η αποστροφή των ανδρών προς τον φεμινισμό μπορεί κατά κάποιο τρόπο να εξηγηθεί από την απροθυμία να εγκαταλείψουν τα «ανδρικά προνόμια» και τον φόβο μιας οργανωμένης δύναμης γυναικών ικανής να τους ασκήσει πίεση, η αποστροφή των γυναικών προς τον φεμινισμό δεν μπορεί να εξηγηθεί σε αυτή τη βάση, και νομίζω ότι το πρόβλημα έγκειται ακριβώς στην εναλλακτική που προτείνει, αλλά και γενικά στον ίδιο τον φεμινιστικό λόγο υπάρχουν πολλά αμφισβητήσιμα σημεία.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο σύγχρονος φεμινισμός συχνά αξιολογεί τα προβλήματα μέσα από μια νομική οπτική, εν μέρει λόγω της αμερικανικής προέλευσης του φεμινιστικού λόγου, όπου όλες οι διακρίσεις εξετάζονται κυρίως με νομικούς όρους. Ωστόσο, μια τέτοια προσέγγιση του γυναικείου ζητήματος δεν είναι θεμιτή, διότι δεν διανύουμε πια τον 19ο αιώνα και η τυπική ισότητα με βάση τον νόμο στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών έχει επιτευχθεί ή σχεδόν επιτευχθεί, ενώ στην πρώην ΕΣΣΔ η ισότητα ανδρών και γυναικών με βάση τον νόμο από την εποχή του σοσιαλισμού εξακολουθεί να διατηρείται κατά κάποιο τρόπο. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν απαγορεύσεις σε ορισμένες θέσεις εργασίας και θέσεις για τις γυναίκες, αλλά το κύριο πρόβλημα δεν είναι ότι οι γυναίκες απαγορεύεται να είναι οδηγοί φορτηγών ή ναυτικοί μεγάλων αποστάσεων (αν και η τυπική απαγόρευση θα έπρεπε σίγουρα να αρθεί), αλλά ότι το σύγχρονο σύστημα, τουλάχιστον για τις γυναίκες με παιδιά, τις φέρνει σε μια θέση όπου ακόμη και οι τυπικά μη απαγορευμένες θέσεις εργασίας δεν είναι διαθέσιμες λόγω των υποχρεώσεων που τους επιβάλλει τόσο η οικογένεια όσο και το κράτος, που εκπροσωπείται από το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο στην πραγματικότητα απαιτεί να ακολουθούν την ιδεολογία της εντατικής μητρότητας, χωρίς άλλη επιλογή.
Παρεμπιπτόντως, μην εκπλαγείτε αν δεν έχετε ακούσει τη φράση “εντατική μητρότητα”. Αν έχετε τουλάχιστον κάποιες γνωριμίες με παιδιά, θα έχετε συναντήσει το ίδιο το φαινόμενο, αλλά η ίδια η έκφραση χρησιμοποιείται σπάνια, καθώς οι σύγχρονες ιδεολογίες του είδους παρουσιάζονται συνήθως με τη σάλτσα ότι υποτίθεται ότι είναι ξεκάθαρο και αυτονόητο για όλους τους φυσιολογικούς ανθρώπους.
Έτσι, η σύντομη ουσία της ιδεολογίας της εντατικής μητρότητας έχει ως εξής – η μητέρα είναι υπεύθυνη για τα πάντα και για ό,τι σχετίζεται με κάποιο τρόπο με το παιδί: για την υγεία του (πρέπει να βρει γιατρούς και να τους παρακολουθεί), για τα εκπαιδευτικά του επιτεύγματα (το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα απαιτεί την καθημερινή συμμετοχή ενός ενήλικα στα μαθήματα του παιδιού, και όχι μόνο για ένα παιδί που υστερεί μαθησιακά) και επίσης να εξασφαλίσει τη μέγιστη δυνατή ασφάλειά του. Δεν πρέπει να αφήνετε το παιδί σας να βγαίνει έξω μόνο του, και αν το αφήσετε και του συμβεί κάτι, ετοιμαστείτε να δικαστείτε όχι ως θύμα, αλλά ως κατηγορούμενη.
Αλλά ακόμη και μέσα στο σπίτι, προσπαθήστε να αποφύγετε τους μώλωπες και άλλους μικροτραυματισμούς, καθώς θα τους δουν στο σχολείο ή στον παιδικό σταθμό και πάλι μπορεί να υπάρξουν αξιώσεις κατά των γονέων επειδή δεν τα προσέχουν.
Επιπλέον, οι συχνές οξείες αναπνευστικές λοιμώξεις και η φοίτηση του παιδιού στο νηπιαγωγείο εξακολουθούν να επιβάλλουν να περνά το ένα τρίτο έως το ήμισυ της εργάσιμης ημέρας στο σπίτι και η αδυναμία να αφήσει το παιδί στο νηπιαγωγείο κατά τη διάρκεια της νύχτας καθιστά αδύνατη την εργασία σε βραδινές και νυχτερινές βάρδιες.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απόκτηση ενός παιδιού δεν αποτελεί μέρος της ζωής μιας γυναίκας, όπως συνέβαινε παλαιότερα, αλλά ολόκληρη τη ζωή της, και η αδυναμία να εργαστεί για να συντηρήσει τον εαυτό της και το παιδί της την καθιστά εξαρτημένη από άλλα μέλη της οικογένειας. Όχι απαραίτητα από τον σύζυγό της, αλλά συχνότερα ακόμη και από τους μεγαλύτερους συγγενείς, οι οποίοι σε αυτή την περίπτωση αποφασίζουν πραγματικά αν η μητέρα θα δουλέψει ή αν θα δουλέψουν αυτοί και η μητέρα θα κάνει τα μαθήματα με τα παιδιά και θα φροντίσει να μην τραυματιστούν. Καθώς το τελευταίο είναι μάλλον δύσκολο και ενοχλητικό, είναι προτιμότερο για την παλαιότερη γενιά να αφήσει τις γυναίκες με τα παιδιά στο σπίτι και να συνεχίσουν να εργάζονται στο μετασοβιετικό περιβάλλον, ενώ για τις γυναίκες μιας ηλικίας και χωρίς εργασιακή εμπειρία είναι δύσκολο να βρουν δουλειά οπουδήποτε.
Αλλά τι κοινό έχει ο σύγχρονος φεμινισμός με αυτό; Υποδηλώνει ότι οι γυναίκες πρέπει πάντα να επιλέγουν τον εαυτό τους και να βάζουν τον εαυτό τους πάνω απ’ όλα, να εκτιμούν τη δική τους άνεση πάνω απ’ όλα, να έχουν σταθερά προσωπικά όρια και να μην εξαρτώνται ποτέ από κανέναν, ακόμη και αν είναι αμοιβαίο. Γιατί κάθε εξάρτηση σημαίνει ευαλωτότητα, την οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί ένας άλλος πατριαρχικός καταπιεστής από έξω και δεν μπορεί να γίνει τίποτα γι’ αυτό μετά.
Εξ ου, παρεμπιπτόντως, και η έμφαση του σύγχρονου φεμινισμού στο δικαίωμα στην άμβλωση, και όχι μόνο από την άποψη της νομικής δυνατότητας, αλλά και από την άποψη της ηθικής νομιμοποίησης, διότι, αφενός, το σεξ θεωρείται πλέον σιωπηρά ως απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικοποίησης (είναι θεωρητικά δυνατόν να δηλώσει κανείς ότι είναι ασεξουαλικός, αλλά συχνά ένας τέτοιος αυτοπροσδιορισμός υφίσταται στο πλαίσιο του “το δοκίμασα – δεν μου άρεσε”), από την άλλη πλευρά, η απόκτηση ενός παιδιού επιβάλλει αμέσως τις απαιτήσεις της εντατικής μητρικής ιδεολογίας στις γυναίκες, και όλα αυτά για να μεγαλώσουν ένα μάλλον εγωιστικό και κακομαθημένο παλιόπαιδο σε συνθήκες υπερπροστασίας, το οποίο δεν θα χρειαστεί καν να βοηθήσει τους γονείς του και δεν θα μπορέσει ούτε να βρει δουλειά. Έτσι, η ιδεολογία της εντατικής μητρότητας δημιουργεί διαλεκτικά το αντίθετό της – τη μαζική απόρριψη της τεκνοποίησης για χάρη της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, ή ακόμα και μόνο της δυνατότητας να κερδίζει κανείς τα προς το ζην.
Ο σύγχρονος φεμινισμός δίνει τόση έμφαση στη δυνατότητα έκτρωσης και στην επιλογή της ατεκνίας- κανείς δεν θυμάται ιδιαίτερα, ότι πριν από την άνοδο των κρατών, στην προ-ταξική κοινωνία, όταν οι αμβλώσεις ήταν αδύνατες και η αντισύλληψη κακή, οι γυναίκες μπορούσαν ωστόσο να είναι σεβαστά μέλη της οικογένειας και είχαν ευρύτατα δικαιώματα και εξουσία, και η τεκνοποίηση δεν το εμπόδιζε αυτό, αντίθετα το διευκόλυνε. Τότε μια γυναίκα έκανε ένα παιδί για την οικογένειά της και έχαιρε του σεβασμού της κοινωνίας. Στην πραγματικότητα, στον σοσιαλισμό ο σεβασμός προς τη μητέρα είχε ιδεολογική βάση με τον ίδιο τρόπο – η μητέρα γεννάει και μεγαλώνει νέους ανθρώπους για την κοινωνία. Αλλά ο σύγχρονος φεμινισμός είναι ξένος προς αυτή την ιδέα, επειδή είναι ξένος προς την ιδέα του καλού για την κοινωνία.
Αλλά το θέμα των αμβλώσεων εξακολουθεί να αποτελεί ειδική περίπτωση, οπότε για να καταλάβουμε από πού προέρχεται αυτή η κατανόηση των δικαιωμάτων των γυναικών ως δικαιώματα ενός ισχυρού και ανεξάρτητου ατόμου, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ένα ευρύτερο πλαίσιο, αυτό που δημιουργήθηκε από τις ιδέες της Κόκκινης Πρωτομαγιάς του 1968. Αν και, φυσικά, οι ιδέες αυτές είχαν εμφανιστεί και νωρίτερα, η αναφορά σε αυτά τα γεγονότα μου φαίνεται ότι είναι η πιο κατάλληλη ονομασία για ολόκληρο το σύμπλεγμα των ιδεών που συνήθως παρουσιάζονται ως αντίθετες προς τις “παραδοσιακές αξίες”.
Μιλώντας για τις τελευταίες. Από τη μία πλευρά, δεν υπάρχουν ενιαίες παραδόσεις και ηθικές αρχές ακόμη και για όλες τις προβιομηχανικές κοινωνίες, κάπου υιοθετήθηκε ένας τέτοιος ενδυματολογικός κώδικας, κάπου το τάδε, κάπου δεν επιτρέπεται να τρώει κανείς χοιρινό, κάπου μοσχαρίσιο κρέας, κάπου επιτρέπεται μόνο μία γυναίκα, κάπου επιτρέπεται η πολυγαμία, κάπου επιτρέπεται το διαζύγιο, κάπου δεν επιτρέπεται, αλλά ο γάμος με χήρα δεν απαγορεύεται, και κάπου ακόμη και αυτό δεν επιτρέπεται. Ωστόσο, υπάρχει ένα σημείο, το οποίο πιθανότατα ενώνει όλα τα ηθικά και δεοντολογικά συστήματα που υπήρχαν πριν από την ιδεολογία του 1968 και το οποίο μπορεί να θεωρηθεί αναλλοίωτο για κάθε παραλλαγή της παράδοσης – πρόκειται για τη ρητή ιδέα ότι υπάρχει σαφής διαχωρισμός σε αγαθό και κακό, σε καλό και κακό, σε κακία και αρετή. Το τι ακριβώς μπορεί να θεωρηθεί κακία ή αρετή στη δεδομένη κουλτούρα, σε τι είναι πιστή η κοινωνία και σε τι όχι, μπορεί να διαφέρει αρκετά, αλλά κανείς δεν αμφισβήτησε την αντικειμενικότητα και τη σημασία του διαχωρισμού. Αυτό ήταν το σύστημα συντεταγμένων που ένας εκπρόσωπος κάθε παραδοσιακού πολιτισμού αφομοίωνε από την παιδική του ηλικία. Φυσικά, όταν αντικαθίστατο μια θρησκεία ή γινόταν επαναστάσεις, το περιεχόμενο των ιδεών περί του δέοντος στην κοινωνία άλλαζε, αλλά η ιδέα της αναγκαιότητας του δέοντος δεν εξαφανιζόταν. Όποιος δεν πιστεύει, ας θυμηθεί πόσο πολύ εκτιμούσαν οι Ιακωβίνοι με επικεφαλής τον Ροβεσπιέρο την αρετή και ότι το ποίημα “Τι είναι καλό και τι κακό;” δεν γράφτηκε από οποιονδήποτε, αλλά από τον επαναστάτη και φουτουριστή Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, ο οποίος δύσκολα μπορεί να κατηγορηθεί για συντηρητισμό.
Θεωρούνταν επίσης δεδομένο ότι όσοι έχουν θετικές ιδιότητες είναι καλύτεροι από όσους έχουν αρνητικές ιδιότητες – ο γενναίος είναι καλύτερος από τον δειλό, για παράδειγμα, και αυτός που νοιάζεται για τους άλλους είναι καλύτερος από αυτόν που σκέφτεται μόνο τον εαυτό του.
Φυσικά, το “καλύτερα” σήμαινε καλύτερα για την κοινωνία, όχι για προσωπικό όφελος. Είναι σαφές ότι ένας γενναίος άνθρωπος είχε περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει διακινδυνεύοντας τη ζωή του για χάρη των άλλων, από έναν προσεκτικό δειλό, αλλά το γεγονός ότι θα έσωζε τους άλλους σίγουρα άξιζε την πιθανή απώλειά του. Και σε κάθε κοινωνία πίστευαν ότι υπήρχε ένα ορισμένο σωστό σύστημα αξιών στο οποίο ο καθένας μπορούσε και έπρεπε να ενταχθεί.
Ωστόσο, ήδη από τη δεκαετία του 1930, ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ δήλωσε ότι η προσαρμογή στις απαιτήσεις της κοινωνίας μπορεί να είναι πολύ ακριβή για ένα άτομο, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του, καθώς οι καταπιεσμένες επιθυμίες παραμένουν στο υποσυνείδητο και στη συνέχεια εκδηλώνονται με τη μορφή νεύρωσης. Είδε τη θεραπεία στο να αναγνωρίζει κανείς τις απαράδεκτες για την κοινωνία επιθυμίες του και έτσι να τις απομακρύνει από το υποσυνείδητο, αλλά εξακολουθούσε να θεωρεί τις απαγορεύσεις απαραίτητο πράγμα για την ύπαρξη της κοινωνίας.
Ωστόσο, αργότερα οι φροϋδομαρξιστές, γνωστοί και ως Σχολή της Φρανκφούρτης, οι οποίοι ήταν σε μεγάλο βαθμό ιδεολόγοι του Κόκκινου Μάη του 1968, υιοθετήσαν την ψυχανάλυση και τη διαστρέβλωσαν δραστικά. Από τη μία πλευρά, συνέδεαν τις νευρώσεις και τις ψυχώσεις που έχουν τις ρίζες τους στο υποσυνείδητο με τις κοινωνικές συνθήκες του καπιταλισμού- από την άλλη πλευρά, έβλεπαν τη λύση των προβλημάτων τους στην ουσιαστική χαλάρωση, αν όχι στην πλήρη εξάλειψη, των απαιτήσεων της δημόσιας ηθικής προς τους ανθρώπους, επειδή πίστευαν ότι το κύριο πράγμα ήταν το άτομο, η προσωπικότητα, και όχι οι απαιτήσεις της κοινωνίας. Εξ ου και ο θόρυβος γύρω από το κίνημα ΛΟΑΤ, η ίδια η εμφάνιση του οποίου ως κοινωνικό κίνημα συνδέεται με τον αγώνα για την κατάργηση πολλών σεξουαλικών απαγορεύσεων. Εξ ου και η εστίαση όχι μόνο στη νομική πτυχή (άρση των νομικών απαγορεύσεων και νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου), αλλά ειδικά στην ηθική νομιμοποίηση των προηγουμένως καταδικασμένων μορφών σεξουαλικής συμπεριφοράς στα μάτια της κοινωνίας, με την έννοια ότι κανείς δεν θα πρέπει να τολμά να την κρίνει ή έστω να αστειεύεται.
Αλλά, φυσικά, το θέμα δεν περιοριζόταν στη σεξουαλική σφαίρα – και αυτή επίσης, αν και έντονη αλλά ιδιαίτερη. Για τους κοκκινομάηδες, η βασική ιδέα ότι το άτομο είναι πιο σημαντικό από τις αρχές που επιβάλλονται από έξω, άνοιξε την πόρτα στον ανορθολογισμό και τον αντιδιανοουμενισμό. Τα επιχειρήματα άρχισαν να θεωρούνται ασήμαντα και άνευ ουσίας (γιατί σύμφωνα με την ψυχανάλυση είναι απλώς εκλογικεύσεις του ασυνείδητου) και ως τέτοια δεν χρειάζονταν καν αντίλογο. Οι φορείς του λόγου του Μάη του 1968 πίστευαν από καιρό ότι οι απόψεις του λόγου [discourse] τους πρέπει να προωθούνται παρά να στηρίζονται σε επιχειρήματα.
Και η ίδια η διάδοση αυτού του λόγου άρχισε να γίνεται μέσω της μαζικής κουλτούρας, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της ποπ ψυχολογίας, ειδικότερα, όπου η προσωπική ψυχολογική άνεση τέθηκε ως προτεραιότητα. Και οι άνθρωποι που είχαν εντρυφήσει στις ιδέες της ποπ ψυχολογίας, που τις αντιλαμβάνονταν όχι ως ιδεολογία, αλλά ως καρπούς της αντικειμενικής επιστήμης, που είχαν εκτεθεί στην ψυχολογική σοφία για χρόνια και δεκαετίες, με τον καιρό συνήθισαν στην ιδέα ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι αυτό που υπόσχεσαι σε κάποιον, ούτε οι υποχρεώσεις που κάποτε ανέλαβες, αλλά οι προσωπικές σου εσωτερικές επιθυμίες εδώ και τώρα, και οι τύψεις που συνδέονται με τη μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων που ανέλαβες, σύμφωνα με τις νεότερες εξελίξεις, είναι απλώς μια νεύρωση, μια ασθένεια, ένα δυσάρεστο εμπόδιο για την ψυχολογική ευημερία, από το οποίο μπορείς να απαλλαγείς με ψυχοθεραπευτικές μεθόδους, απλά πετώντας τα από το μυαλό σου.
Εξ ου και το πρόβλημα που αντιμετωπίζει οποιοσδήποτε έχει προσπαθήσει να εμπλακεί σε δημόσια δραστηριότητα ή απλώς να κάνει κάτι με κάποιον βάσει συμφωνίας – ο σύγχρονος άνθρωπος είναι χρόνια αναξιόπιστος, πολύ συχνά ξεχνά τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει στο παρελθόν και συνεπώς πολύ συχνά απογοητεύει τον εαυτό του.
Φυσικά, ακόμη και στο παρελθόν, οι άνθρωποι μπορούσαν να προδώσουν για λόγους κέρδους ή φόβου, αλλά συνήθως όχι από στιγμιαία παρόρμηση, και όταν επρόκειτο για σχέσεις με άτομα με τα οποία δεν επιθυμούσαν να χαλάσουν τις σχέσεις τους, προσπαθούσαν να μην τα προδώσουν. Εξάλλου, η αναξιοπιστία εξακολουθούσε να καταδικάζεται από την κοινή γνώμη – θεωρούνταν κατά κάποιο τρόπο δεδομένο ότι ήταν κακή. Αλλά τώρα, δεν χρειαζόταν καν να ζητήσει κανείς συγχώρεση γι’ αυτό – οι φίλοι ή οι καλοί γνωστοί ήταν πιο πιθανό να συγχωρήσουν έτσι κι αλλιώς.
Αυτό το πλαίσιο γενικής ανασφάλειας ήταν που γέννησε την ιδέα της μέγιστης ανεξαρτησίας από όλους και όλα, αρχικά ως προστασία από αυτή τη γενική χρόνια ανασφάλεια. Πράγματι, ποιος ο λόγος να παντρεύεται μια γυναίκα και να κάνει παιδιά, αν ο σύζυγός της όχι μόνο μπορεί να την εγκαταλείψει, αλλά και θα την εγκαταλείψει σχεδόν αναπόφευκτα με μια εσωτερική παρόρμηση, και είναι αδύνατο, ακόμη και ανήθικο, να περιορίσει την επιθυμία του με κάθε είδους επίπληξη. Ακόμα και αν κανονίσεις με έναν συγγενή να είναι πρόθυμος να κάνει μπέιμπι σίτινγκ για να σου δώσει την ευκαιρία να κερδίσεις χρήματα, μπορεί να αλλάξει γνώμη ανά πάσα στιγμή. Η μέγιστη ανεξαρτησία και η προσφυγή στην ατεκνία είναι ο σάπιος καρπός ενός σάπιου κόσμου χρόνιας ανασφάλειας, ενός κόσμου όπου οι έννοιες του καθήκοντος καταργούνται δήθεν για το καλό του ατόμου, όπου η προσωπική προσήλωση στις αρχές σε ορισμένα θέματα έχει φτάσει να θεωρείται απειλή τουλάχιστον για την ψυχολογική άνεση όσων δεν συμμερίζονται αυτές τις αρχές.
Και η αποδοχή της φεμινιστικής ιδεολογίας, με την έμφαση που δίνει στη μέγιστη προσωπική ανεξαρτησία, είναι ακριβώς η αποδοχή μιας κατάστασης πραγμάτων στην οποία κανείς δεν χρωστάει τίποτα σε κανέναν και ο καθένας μπορεί να φέρει κάποιον σε δύσκολη θέση, επειδή έτσι του ήρθε ξαφνικά στο μυαλό, ως κανόνας. Και αυτό είναι ακριβώς που πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν, τους προξενεί αηδία. Ο ατομικισμός με την ατελείωτη λατρεία του «εγώ» είναι πολύ αντιπαθητικός. Ο φιλελευθερισμός με τη στήριξή του στη δύναμη του ισχυρού και αλαζονικού ατόμου είναι απεχθής. Εδώ βρίσκεται το μυστικό της απόρριψης των φεμινιστικών ιδεών με φιλελεύθερη ή αριστεροφιλελεύθερη μορφή. Αν και, φυσικά, αυτό δεν αναιρεί τη σημασία των κοινωνικών προβλημάτων των γυναικών, ιδίως εκείνων που συνδέονται με τη μητρότητα.
Λέα Ρουζ